Kim Vân Kiều

Tác Giả Và Tác Phẩm



Tác Giả

Bất tri tam bách dư niên hậu,
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như.


Nguyễn Du (1765-1820)
Cụ tự là Tố Như, hiệu Thanh Hiên, người làng Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, Tỉnh Hà Tĩnh. Tổ tiên nhà cụ đời đời làm quan với nhà Hậu-Lê. Cụ có khí tiết: sau khi Tây Sơn dứt nhà Lê, cụ không chịu ra làm quan, chỉ lấy chơi bời săn bắn làm vui, trong chín mươi chín ngọn núi Hồng Sơn (ở vùng Nghệ An, Hà Tĩnh) không chỗ nào cụ không đi tới.

Năm Gia Long nguyên niên (1802), cụ được triệu ra làm tri-huyện huyện Phù Dực (nay thuộc Tỉnh Thái Bình), rồi được ít lâu thăng tri-phủ Thường Tín (Hà Đông). Năm thứ tám (1809), cụ ra làm cai-bạ tỉnh Quảng Bình. Năm thứ mười hai (1813), thăng Cần-chánh điện học-sĩ, sung làm chánh-sứ sang cống bên Tàu. Đến khi về, thăng Lễ bộ hữu tham-tri. Năm Minh-mệnh nguyên niên (1820), lại có mệnh sang sứ Tàu, nhưng chưa kịp đi thì cụ mất, thọ 56 tuổi.

Cụ học rộng, không những tinh thâm nho học, lại thông đạt cả đạo Phật, đạo Lão. Cụ làm nhiều thơ văn và sách vở bằng chữ nho, như Thanh hiên tiền hậu tập, Bắc hành thi tập, Nam trung tạp ngâm, Lê quý kỷ sự. Cụ lại có biệt tài về văn nôm. Khi đi sứ Tàu về, cụ có soạn quyển truyện Thúy-Kiều mà nguyên lúc đầu tác-giả đặt nhan là Đoạn trường tân thanh (đoạn trường: đứt ruột; tân thanh: tiếng mới).



Tác Phẩm

Truyện Thúy-Kiều nguyên cụ Nguyễn Du phỏng theo quyển tiểu thuyết Tàu mà làm ra. Song cụ chỉ lấy cốt truyện của Tàu, còn cách kết cấu, cách thuật các tình tiết, tả các nhân vật đều thay đổi châm chước cho hợp với tâm tính và phong tục người Nam.

Chủ ý của tác giả là cốt gửi tâm sự mình trong cuốn truyện: Cụ vốn coi mình như một cựu thần của nhà Lê, mà gặp lúc quốc biến không thể giữ trọn chữ trung với Lê Hoàng, lại phải ra thờ nhà Nguyễn. Cảnh ngộ thật không khác gì Thúy Kiều đã đính ước với Kim Trọng mà vì gia biến phải bán mình cho người khác, không giữ được chữ trinh với tình quân. Bởi vậy, cụ mượn truyện nàng Kiều để bộc bạch tâm sự của cụ. Trong truyện cụ lại khéo mô tả thế thái nhân tình, thật là rạch ròi chí lý.

Lại thêm lời văn rất hay: từ đầu đến cuối, không câu nào non, không chữ nào ép, thứ nhất là những câu chuyển thì thật là thần tình. Các lối văn như tả cảnh, tả tình, vẽ người, kể việc đều đủ cả mà lối nào cũng khéo hay.



Lược Truyện

1. Tác giả đem cái thuyết "tài mệnh tương đố" (tài mệnh ghét nhau) nêu lên làm luận đề cuốn truyện.

2. Thúy Kiều nhân chuyến đi thanh minh thì gặp Kim Trọng, hai bên đính ước nhau.

3. Khi Kim Trọng từ biệt Kiều về hộ tang chú thì Vương Ông bị thằng bán tơ vu oan phải bắt. Để có tiền chuộc tội cha, Kiều bán mình cho Mã Giám Sinh và theo hắn về Lâm-Chi.

4. Mã Giám Sinh giao Kiều cho Tú Bà một mụ chủ hàng thanh-lâu. Kiều biết bị lừa nên toan bề tự tận. Tú Bà mới dỗ Kiều cho ra ở lầu Ngưng Bích nghỉ ngơi, hứa tìm nơi xứng đáng gã. Tú Bà lập mưu sai Sở Khanh ra mặt nghĩa hiệp rủ Kiều trốn. Sau đó Kiều bị Tú Bà Bắt về ép ra tiếp khách.

5. Thúc Sinh lấy Kiều làm thiếp. Vợ cả Thúc Sinh là Hoạn Thư ghen, đến bắt Thúy Kiều về hành hạ.

6. Kiều trốn nhà Hoạn Thư đến ở chùa với bà vãi Giác Duyên. Ít lâu, bà cho Kiều sang ở nhà một người đàn bà hay đến lễ chùa là Bạc Bà. Không ngờ Bạc Bà giả lễ cưới Kiều cho cháu mình là Bạc Hạnh để bán Kiều cho Tú Bà thanh-lâu ở Châu Thai. Tại đây Kiều gặp tướng giặc Từ Hải lấy làm vợ. Kiều nhân dịp báo ơn xưa, trả oán cũ. nhưng không lâu Từ Hải mắc lừa bị giết. Kiều đâm đầu xuống sông Tiền Đường, nhưng nhờ bà vãi Giác Duyên vớt đem ở am của bà.

7. Kim Trọng sau khi hộ tang chú, trở lại tìm Kiều; nghe tin Kiều bán mình, mới nghe lời Kiều dặn lúc ra đi, lấy Thúy Vân. Sau, cùng với vương Quan đi thi đỗ làm quan, mới dò la tin tức Kiều, rồi gặp bà Giác Duyên đưa đến chỗ Kiều ở. Hai bên lại được đoàn tụ.

8. Đoạn kết tác giả nhắc lại thuyết "tài mệnh tương đố" mà khuyên người ta giữ lấy "Thiện tâm".

Tình xưa lai láng khôn hàn ,
Thong dong lại hỏi ngón đàn ngày xưa.
Nàng rằng: Vì mấy đường tơ,

3195. Lầm người cho đến bây giờ mới thôi!
Ăn năn thì sự đã rồi!
Nể lòng người cũ vâng lời một phen.
Phím đàn dìu dặt tay tiên,
Khói trầm cao thấp tiếng huyền gần xa.

3200. Khúc đâu đầm ấm dương hòa,
Ấy là hồ điệp hay là Trang sinh.
Khúc đâu êm ái xuân tình,
Ấy hồn Thục đế hay mình Đỗ Quyên?
Trong sao châu nhỏ duềnh quyên ,

3205. Ấm sao hạt ngọc Lam Điền mới đông!
Lọt tai nghe suốt năm cung,
Tiếng nào là chẳng não nùng xôn xao.
Chàng rằng: Phổ ấy tay nào,
Xưa sao sầu thảm nay sao vui vầy?

3210. Tẻ vui bởi tại lòng này,
Hay là khổ tân đến ngày cam lai?
Nàng rằng: Vì chút nghề chơi,
Đoạn trường tiếng ấy hại người bấy lâu!
Một phen tri kỷ cùng nhau,

3215. Cuốn dây từ đấy về sau cũng chừa.
Chuyện trò chưa cạn tóc tơ,
Gà đà gáy sáng trời vừa rạng đông.
Tình riêng chàng lại nói sòng ,
Một nhà ai cũng lạ lùng khen lao.

3220. Cho hay thục nữ chí cao,
Phải người tối mận sớm đào như ai?
Hai tình vẹn vẽ hòa hai,
Chẳng trong chăn gối cũng ngoài cầm thơ.
Khi chén rượu khi cuộc cờ,

3225. Khi xem hoa nở khi chờ trăng lên.
Ba sinh đã phỉ mười nguyền,
Duyên đôi lứa cũng là duyên bạn bầy.
Nhớ lời lập một am mây,
Khiến người thân tín rước thầy Giác Duyên.

3230. Đến nơi đóng cửa cài then,
Rêu trùm kẻ ngạch cỏ lên mái nhà.
Sư đà hái thuốc phương xa,
Mây bay hạc lánh biết là tìm đâu?
Nặng vì chút nghĩa bấy lâu,

3235. Trên am cứ giữ hương dầu hôm mai. (*)
Một nhà phúc lộc gồm hai,
Nghìn năm dằng dặc quan giai lần lần.
Thừa gia chẳng nết nàng Vân,
Một cây cù mộc một sân quế hòe.

3240. Phong lưu phú quý ai bì,
Vườn xuân một cửa để bia muôn đời.

Ngẫm hay muôn sự tại trời,
Trời kia đã bắt làm người có thân.
Bắt phong trần phải phong trần,

3245. Cho thanh cao mới được phần thanh cao.
Có đâu thiên vị người nào,
Chữ tài chữ mệnh dồi dào cả hai.
Có tài mà cậy chi tài,
Chữ tài liền với chữ tai một vần. (*)

3250. Đã mang lấy nghiệp vào thân,
Cũng đừng trách lẫn trời gần trời xa.
Thiện căn ở tại lòng ta,
Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài.
Lời quê chắp nhặt dông dài,
Mua vui cũng được một vài trống canh .